Mimo wielu zmian dokonanych w polskim szkolnictwie w ostatnich dwudziestu latach wprowadzenia nowych środków dydaktycznych (np. problemowych sytuacji edukacyjnych, gier dydaktycznych, filmów, symulacji i animacji wykorzystujących nowoczesne technologie), a przede wszystkim powszechnego dostępu do informacji, związanego z upowszechnieniem się Internetu, podręcznik szkolny pozostaje nadal podstawowym źródłem wiedzy i instrumentem propagowania kanonu wiedzy i wartości. Poprzez odpowiednią selekcję, interpretację wydarzeń oraz procesów historycznych, dokonanych zgodnie z obowiązującą podstawą programową, kreuje pewien obraz przeszłości.

Na kształt podręczników szkolnych wpływa szereg czynników dydaktycznych, społecznych, kulturowych, politycznych i ekonomicznych. Z punktu widzenia dydaktyki najważniejszym zadaniem podręczników szkolnych jest przekazywanie podstawowego zasobu informacji, który powinien uwzględniać aktualny stan wiedzy, dostosowany do możliwości percepcyjnych uczniów, oraz przekazywanie i utrwalanie akceptowanych społecznie wartości i norm, przygotowujących uczniów do funkcjonowania w pluralistycznym społeczeństwie demokratycznym. W polskim systemie edukacji do podstawowych funkcji podręcznika należy także przygotowanie uczniów do świadomego uczestnictwa we wspólnocie narodowej, czego dokonuje się poprzez koncentrację treści przekazu na zagadnieniach dotyczących historii państwa i narodu. Weryfikacja i legitymizacja zamieszczanych w podręcznikach treści odbywa się w procesie instytucjonalnego trybu dopuszczania do użytku szkolnego. Na efekt finalny duży wpływ mają wydawnictwa edukacyjne, które dokonują wstępnej selekcji propozycji, nadesłanych przez zespoły autorskie lub poszczególnych autorów. Podstawowym warunkiem jest w tym wypadku perspektywa ekonomicznej opłacalności i akceptacji przez rynek wydawniczy. Dlatego dużą wagę przykłada się m.in. do atrakcyjności przyjętego sposobu przekazu i szaty graficznej.

Nauczanie dziejów Niemiec i stosunków polsko-niemieckich w polskiej szkole odbywa się na każdym z trzech poziomów nauczania – w szkole podstawowej, gimnazjum oraz liceum. Obecnie obowiązują dwie podstawy programowe: tzw. stara z 1999 r. oraz nowa, która weszła w życie we wrześniu 2009 r. Według starej podstawy programowej uczeń przechodzi trzy cykle kształcenia w zakresie historii na kolejnych poziomach nauczania, natomiast podstawa programowa z 2009 r. dokonała reformy tego systemu (poza szkołą podstawową), integrując i ujednolicając nauczanie historii w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych w ramach jednego cyklu i jednego kursu historii, który zaczyna się w gimnazjum i jest kontynuowany w liceach. Oznacza to, że gimnazjaliści kończą naukę historii na I wojnie światowej, a uczniowie szkół ponadgimnazjalnych poznają historię Polski i świata po 1918 r. W I klasie techników i liceów wykładana jest historia najnowsza, a w dwóch następnych klasach przedmiot „historia i społeczeństwo”. W związku z przewidzianą w nowej podstawie programowej indywidualizacją ścieżek edukacyjnych, uczniów wybierających np. profil politechniczny obowiązuje przedmiot „historia i społeczeństwo”, natomiast uczniowie profilu humanistycznego przechodzą rozbudowany kurs historii. Ten system obowiązuje w liceach od września 2012 r.

Sposób prezentacji tematyki niemieckiej w polskich podręcznikach szkolnych determinowany jest również przez, mający długą tradycję, dialog polsko-niemiecki, którego początki sięgają lat 30. XX w. W okresie krótkotrwałego odprężenia politycznego pomiędzy III Rzeszą i Polską doszło do pierwszych debat na temat treści podręczników szkolnych w obu państwach. Wybuch II wojny światowej oraz jej konsekwencje sprawiały, że kontynuacja dialogu – zarówno w tej, jak i wszystkich innych dziedzinach życia społecznego – była niemożliwa. Pierwsze próby przezwyciężenia zaistniałej sytuacji stanowiły m.in. inicjatywa Enno Meyera z 1956 r. (opublikował on tezy – szeroko dyskutowane w Republice Federalnej Niemiec – dotyczące prezentacji stosunków polsko-niemieckich w podręcznikach szkolnych) oraz kontakty w ramach UNESCO, które inicjował Georg Eckert (zachodnioniemiecki prezydent UNESCO). Efektem podejmowanych działań było utworzenie w 1972 r. Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej Historyków i Geografów (→ współpraca polskich i zachodnioniemieckich historyków). Komisja miała bardzo duże znaczenie nie tylko dla dialogu podręcznikowego, ale również dla całości stosunków polsko-(zachodnio)niemieckich – była jednym z niewielu gremiów umożliwiających kontakty między Polakami i Niemcami zachodnimi na płaszczyźnie polityczno-społecznej. W działalność Komisji zaangażowani byli najlepsi eksperci z zakresu historycznych i geograficznych aspektów stosunków polsko-niemieckich, a także dydaktycy, nauczyciele, przedstawiciele instytucji edukacyjnych, wydawnictw oraz autorzy podręczników, którzy w trakcie posiedzeń prezydium oraz odbywających się cyklicznie konferencji naukowych omawiali sporne punkty w postrzeganiu wspólnej przeszłości. Do najważniejszych i najbardziej znaczących rezultatów prac Komisji należało opracowanie i wydanie w 1976 r. Zaleceń Komisji UNESCO Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i Republiki Federalnej Niemiec ds. Podręczników Szkolnych w zakresie Historii i Geografii. Ich recepcja w RFN doprowadziła do szerokiej publicznej debaty na temat stosunków polsko-niemieckich. Niestety, w Polsce – ze względu na cenzurę i niewystarczające rozpowszechnienie – nie mogły zyskać zainteresowania opinii publicznej. Działalność Komisji Podręcznikowej doprowadziła do wypracowania określonego sposobu traktowania problematyki bilateralnych stosunków, w którym nie dążono wyłącznie do znalezienia rozwiązań kompromisowych, lecz starano się także zaprezentować odmienne punkty widzenia.

Zgodnie z dotychczasową procedurą do użytku szkolnego z zakresu historii dopuszczono – według danych Ministerstwa Edukacji Narodowej (stan: 19.07.2012) – 59 podręczników do szkoły podstawowej (blok edukacyjny „historia i społeczeństwo”, klasy IV-VI), 70 podręczników do gimnazjum oraz 66 do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Wprowadzane na rynek pozycje tworzą zwykle serię trzech książek przeznaczonych dla poszczególnych klas na danym poziomie nauczania. Zgodnie z wchodzącą do szkół i obecnie obowiązującą podstawą programową dopuszczonych zostało 16 podręczników do szkoły podstawowej (blok „historia i społeczeństwo”, klasy IV-VI), 29 do gimnazjum oraz 10 w szkołach ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego (dane: MEN, stan na dzień 29.11. 2012).

Obecnie w szkole podstawowej uczniowie otrzymują informacje dotyczące najważniejszych wydarzeń, zwłaszcza w zakresie historii politycznej i społecznej, stanowiących wspólne polsko-niemieckie doświadczenia (np. o średniowiecznym tworzeniu państw, Krzyżakach, konfliktach religijnych, przemianach gospodarczych, Prusach, okresie rozbiorów, I i II wojnie światowej). Podręczniki przeznaczone dla kolejnego etapu edukacyjnego – gimnazjum – zwiększają stopień uszczegółowienia poruszonych zagadnień, natomiast książki do historii w szkołach ponadgimnazjalnych prezentują relatywnie szczegółowo wybrane aspekty historii politycznej, społecznej i gospodarczej Niemiec.

Podstawą niniejszej analizy jest 7 serii podręczników, obowiązujących obecnie w szkołach ponadgimnazjalnych (dopuszczonych do użytku szkolnego w oparciu o podstawę programową z 1999 r.), obejmujących treści nauczania w zakresie podstawowym, którego opanowanie jest obowiązkiem wszystkich uczniów, niezależnie od przedmiotów wybranych do zdawania na egzaminie dojrzałości. Kryterium selekcji podręczników stanowiła ich pozycja na rynku: uwzględnione zostały książki największych i najbardziej liczących się wydawnictw, najpopularniejsze i najczęściej używane w polskich szkołach.

Tematyka dotycząca dziejów Niemiec uwzględniona została we wszystkich epokach historycznych, począwszy od wczesnego średniowiecza. Pierwszy temat, który inicjuje obecność Niemiec w większości polskich podręczników, stanowią odniesienia do podziału monarchii karolińskiej i związanej z tym genezy państwowości niemieckiej. Okres wczesnośredniowieczny obejmuje ponadto prezentację zagadnienia cesarstwa Ottonów, wraz z umiejscowieniem roli Polski w uniwersalistycznej wizji Ottona III. Omówienie okresu pełnego średniowiecza wprowadza aspekty dotyczące kwestii niemieckich w szerszym kontekście europejskim, czego egzemplifikacją jest np. spór o inwestyturę i rywalizacja cesarstwa z papiestwem. Omawiana jest też kwestia struktury Rzeszy Niemieckiej i rola Marchii Brandenburskiej. W tym kontekście pojawia się kwestia powiązań z ziemiami polskimi, które kontynuowane są w postaci zagadnień związanych z zakonem krzyżackim i osadnictwem niemieckim na Wschodzie (→ Krzyżak; → Drang nach Osten).

Warto w tym miejscu bardziej szczegółowej analizie poddać kompleks tematyczny poświęcony zakonowi krzyżackiemu, mającemu poważny wpływ na relacje i wzajemne polsko-niemieckie postrzeganie. Przedstawienie dziejów państwa zakonnego ewoluowało na przestrzeni ostatnich lat. Niewątpliwą zasługą prac Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej jest zmiana dominującego dotąd, jednoznacznie negatywnego, ujęcia tej problematyki. W obecnych podręcznikach nie podkreśla się już wyłącznie zaborczego i ekspansywnego charakteru „żywiołu niemieckiego”, natomiast zwraca się uwagę na wpływ, jaki konflikt miał na wykreowanie europejskiego charakteru polityki polskich władców. Niemal we wszystkich analizowanych podręcznikach podkreśla się ofensywę dyplomatyczną poszczególnych polskich władców (Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego, Władysława Jagiełły) skierowaną na „europeizację” sporu z Zakonem i pokojowe rozwiązanie na drodze sądowej lub za pomocą arbitrażu innych władców europejskich lub soboru w Konstancji. Okres średniowiecza uzupełniają tematy dotyczące wojny stuletniej oraz struktury późnośredniowiecznej Rzeszy Niemieckiej („złota bulla”, Habsburgowie).

Historia Niemiec w czasach nowożytnych pojawia się w polskich podręcznikach przy okazji omawiania aspektów społeczno-gospodarczych, m.in. dualizmu w rozwoju ekonomicznym Europy, rozwoju drukarstwa i myśli społeczno-politycznych. Najważniejszy temat niemiecki, któremu poświęca się zwykle osobny rozdział, stanowi reformacja i jej konsekwencje w postaci konfliktów religijnych i społecznych. Prezentacja kontaktów polsko-niemieckich w tym okresie koncentruje się na roli państw zakonnych, stosunkach z Hohenzollernami oraz zagadnieniach współżycia ludności polskiej i niemieckiej na obszarze Rzeczypospolitej. Wiek XVIII analizowany jest przez pryzmat powstania i ekspansji Królestwa Pruskiego, mającego znaczące konsekwencje dla sytuacji państwa polskiego, a także tematów obejmujących absolutyzm oświecony, zmianę układu sił politycznych w Europie oraz związków polsko-saskich.

Wiele kluczowych zagadnień historii Niemiec XIX-wiecznych prezentowanych jest w kontekście omawiania powiedeńskiego ładu w Europie i przywrócenia „starego porządku” oraz tzw. Wiosny Ludów. Ważny punkt stanowi też kwestia zjednoczenia Niemiec oraz jego skutków. Polityka wewnętrzna Prus, później Cesarstwa Niemieckiego (np. sylwetka i działania Ottona von Bismarcka) ukazana jest w kontekście sytuacji ludności polskiej w zaborze pruskim. Dominujące są dwie postawy – z jednej strony podkreśla się antypolski i germanizacyjny charakter posunięć pruskich władz, z drugiej natomiast dostrzega legalizm oporu – nowoczesny charakter zgodnych z obowiązującym w Prusach prawem aktów sprzeciwu podejmowanych przez Polaków. Problem narodowościowy determinuje jednak ujęcie wzajemnych relacji w wieku XIX. Podkreśla się, że pruska polityka unifikacyjna wiązała się z naciskiem germanizacyjnym, co miało jednak również pozytywne strony w postaci pobudzenia polskiej świadomości narodowej. Niemal nieuwzględnione są w książkach na poziomie podstawowym treści dotyczące stosunków z innymi – poza Prusami – państwami niemieckimi. Zasadniczy tok narracji skoncentrowany jest na zagadnieniach politycznych. Okres polsko-niemieckiej solidarności po powstaniu listopadowym (→ polnische Freiheit; → szlachetny Polak) zwykle nie znajduje odzwierciedlenia w treściach podręczników. Uzupełnieniem prezentacji tematyki niemieckiej w XIX i na początku XX w. są zagadnienia związane z nowymi prądami intelektualnymi: romantyzmem, komunizmem, a także przemianami społeczno-gospodarczymi, rozwojem parlamentaryzmu i ekspansją kolonialną.

Sposób prezentacji I wojny światowej na kartach polskich podręczników zapewnia szerokie ujęcie wątków niemieckich. Uczniowie mają możliwość zapoznania się z jej genezą, przebiegiem oraz konsekwencjami (pokój wersalski, nowy układ polityczny w Europie). Rozpatrując przyczyny wybuchu wojny, nie wskazuje się już jednoznacznie na działania Niemiec, podkreślając uwarunkowania ogólnoeuropejskie, np. ścieranie się interesów mocarstw, rywalizację kolonialną oraz wzrost nacjonalistycznej propagandy. Silnie akcentowany jest aspekt wzajemnych stosunków polsko-niemieckich w tym okresie – powstanie w Wielkopolsce, plebiscyty i podział Górnego Śląska oraz ustalenie granic na Pomorzu, Warmii i Mazurach.

Problem europejskich totalitaryzmów w dwudziestoleciu międzywojennym omawiany jest z uwzględnieniem polityki narodowosocjalistycznej w Niemczech i osoby Adolfa Hitlera.W nieco mniejszym zakresie pojawiają się natomiast informacje o procesach demokratyzacji okresu republiki weimarskiej, zwykle rozpatruje się je przez pryzmat relacji z państwem polskim na polu politycznym i gospodarczym, przy czym nie podkreśla się okresu chwilowego ocieplenia stosunków po dojściu Hitlera do władzy. Zagadnienia związane z sytuacją międzynarodową i upadkiem systemu wersalskiego zdominowane są przez ukazanie działań podejmowanych przez III Rzeszę.

Szeroki zakres tematów niemieckich oferują rozdziały poświęcone II wojnie światowej, która rozpatrywana jest przez pryzmat działań militarnych na poszczególnych frontach, okupacji i eksterminacji ludności cywilnej. Ważnym punktem ujęcia tej tematyki są konsekwencje wojenne, konferencje przywódców mocarstw, proces rozliczenia z nazizmem (procesy zbrodniarzy wojennych). Zagadnieniem stosunkowo nowym, które na stałe zagościło we wszystkich badanych wydawnictwach, jest problem wysiedlenia/wypędzenia ludności niemieckiej po zakończeniu II wojny światowej. Jest ono sytuowane w kontekście powojennych przesunięć granic Polski i masowych przesiedleń ludności, zwykle w rozdziałach poświęconych konsekwencjom wojennym. W sferze semantycznej nastąpiło ujednolicenie – proces ten określany jest terminami: „wysiedlenie”, „przesiedlenie”, „przymusowe wysiedlenie”. Brak przy tym w kilku przypadkach jednoznacznej oceny moralnej, przy jednoczesnym odwoływaniu się do postanowień międzynarodowych (konferencja w Poczdamie), choć niekiedy podkreśla się „niehumanitarny” i „brutalny” charakter procesu wysiedleń.

Problem niemiecki stanowi ważny element omówienia okresu zimnej wojny. Rola RFN ukazana jest przez pryzmat procesów integracyjnych w Europie Zachodniej oraz europejskiego „cudu gospodarczego”. Tematy dotyczące stosunków polsko-niemieckich koncentrują się na relacjach z dwoma państwami niemieckimi – RFN i NRD. Odrębny rozdział (lub częściej podrozdział) poświęcony jest zwykle zjednoczeniu państw niemieckich, zarówno w kontekście międzynarodowym, jak i polskim. Kilka tematów poświęca się też w większości podręczników relacjom Polski ze zjednoczonymi Niemcami. Ten etap wzajemnych relacji ocenia się niemal we wszystkich publikacjach bardzo pozytywnie, określając Niemcy mianem „najważniejszego” lub „strategicznego” partnera Polski.

Tematyka niemiecka stanowi jeden z centralnych punktów prezentacji dziejów powszechnych w polskich podręcznikach do historii, przybliżając uczniom – oprócz historii politycznej – najważniejsze procesy kulturowe, społeczne i gospodarcze. Wzajemne powiązania i zależności w przypadku stosunków polsko-niemieckich stanowią bardzo ważny i szeroko poruszany element prezentacji dziejów Polski. Jedyne etapy historii Niemiec, które nie znajdują szerszego odzwierciedlenia, to okres Cesarstwa Niemieckiego (II Rzeszy), Republiki Weimarskiej i NRD. Wątki polsko-niemieckie nie ograniczają się do sytuacji konfliktowych czy kreowania dychotomii Polacy – Niemcy, przez pryzmat której postrzegano dotąd wzajemne stosunki; współczesne podręczniki starają się wychodzić poza ten schemat. Pojawiają się kwestie związane ze współpracą w dziedzinie gospodarki, kultury i nauki (m.in. transfer doświadczeń gospodarczych i nowych technologii, rozwiązań prawnych, idei i prądów intelektualnych). Takie ujęcie omawianych zagadnień gwarantuje, że polscy uczniowie będą zapoznawani w trakcie lekcji z większością wydarzeń i procesów z dziejów Niemiec, istotnych z perspektywy Polski bądź Europy. Dobór odpowiednich instrumentów dydaktycznych powoduje, że w części podręczników podkreślona jest wielość, różnorodność i złożoność procesów historycznych, choć w wielu przypadkach nie udało się uniknąć narzucania aksjomatów i „prawd” zakorzenionych w tradycyjnym sposobie prezentacji podręcznikowej.

Poza treściami przekazywanymi w formie tradycyjnych metod nauczania nauczyciele mają możliwość rozszerzania programu o dodatkowe tematy, wykorzystując np. regionalne ścieżki edukacyjne. Szczególne znaczenie mają one w szkołach Polski Północnej i Zachodniej, gdzie uczniowie mają na co dzień kontakt z pozostałościami niemieckiej kultury materialnej (→ poniemieckość) w swoich rodzinnych miejscowościach (np. cmentarz, kościół protestancki, inne zachowane budynki), co z pewnością skłania do refleksji nad zmianami struktury narodowościowej i wyznaniowej, do których doszło w wyniku II wojny światowej. Innym elementem edukacji wykorzystywanym w czasie zajęć historii są odwiedziny miejsc upamiętniania – np. muzeów na terenie dawnych nazistowskich obozów koncentracyjnych lub miejsc spotkań młodzieży.

Nauczanie szkolne odgrywa znaczącą rolę w kreowaniu wizerunku sąsiadów w powszechnej świadomości obu społeczeństw (→ stereotyp). W ostatnich latach uczyniono w tym zakresie bardzo wiele ważnych kroków. Zwiększa się wymiana młodzieży między szkołami, przybywa wspólnych polsko-niemieckich projektów edukacyjnych. Być może znaczącym krokiem w poprawie jakości edukacji w zakresie wzajemnych stosunków będzie podręcznik polsko-niemiecki do nauczania historii, nad którym prace obecnie trwają (pod egidą rządów obu państw i Wspólnej Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej). Celem tego projektu jest stworzenie serii podręcznikowej mającej znaleźć zastosowanie w szkołach ponadpodstawowych obu krajów, jako identyczny (różniący się jedynie wersją językową) regularny materiał, odpowiadający polskiej podstawie programowej i niemieckim programom nauczania. Podręcznik nie będzie jedynie omawiać historii obu krajów i historii stosunków polsko-niemieckich. Mają one zostać ukazane w kontekście światowym i być wykorzystane jako perspektywa prezentacji dziejów powszechnych. Podejście do wzajemnych powiązań historycznych w stosunkach polsko-niemieckich ma przy tym uwrażliwiać uczniów na fakt, że historia Polski i Niemiec (podobnie, jak ma to miejsce w przypadku większości państw sąsiadujących ze sobą na kontynencie europejskim) jest ściśle powiązana i wzajemnie się warunkuje. Podręcznik ma ukazać, z perspektywy relacji między Polakami i Niemcami, odmienne i przeciwstawne procesy historyczne oraz konkurujące ze sobą interpretacje. Ma sprzyjać wzajemnemu zrozumieniu dzięki krytycznemu traktowaniu historii i różnej o niej pamięci. Dzięki takiemu podejściu może przyczynić się do poszerzenia wiedzy historycznej o sąsiedzie, a co najważniejsze – podnieść świadomość zarówno wspólnych korzeni, jak i odmiennych procesów historycznych.

 

Bibliografia

M. Kujawska, Współczesne problemy edukacji historycznej, Poznań 2001.

E. Nasalska, Polsko-niemieckie dyskursy edukacyjne: lata 1949 – 1999, Warszawa 2004.

Gemeinsame Deutsch-Polnische Schulbuchkommission (red.), Schulbuch Geschichte. Ein deutsch-polnisches Projekt – Empfehlungen, Göttingen 2012.

S. Roszak, D. Konieczka-Śliwińska, E. Chorąży, Edukacja historyczna w szkole. Teoria i praktyka, Warszawa 2009.

T. Strobel, H. Grzempa, Studie in Vorbereitung eines gemeinsamen Deutsch-Polnischen Geschichtsbuches – Aktualisierte Fassung, Braunschweig 2009 [niepubl.].

D. Wojtaszyn, T. Strobel (red.), Po dwóch stronach historii. Polsko-niemieckie inicjatywy edukacyjne, Wrocław 2012.

Wspólna Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów (red.), Podręcznik do historii. Zalecenia, Warszawa 2013.

 

Podręczniki (według wydawnictw)

Z. T. Kozłowska, I. Unger, P. Unger, S. Zając, Historia. Poznajemy przeszłość do końca XVII wieku. Podręcznik historii dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy. Część 1, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2007.

Z. T. Kozłowska, I. Unger, P. Unger, S. Zając, Historia. Poznajemy przeszłość od początku XVIII wieku do 1939 roku. Podręcznik do historii dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy. Część 2, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2007.

Z. T. Kozłowska, I. Unger, P. Unger, S. Zając, Historia. Poznajemy przeszłość od 1939 roku do czasów współczesnych. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Zakres podstawowy. Część 3, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Toruń 2004.

D. Granoszewska-Babiańska, D. Ostapowicz, S. Suchodolski, Historia 1. Dzieje państwa i prawa. Część 1. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym (klasa 1), NOWA ERA, Warszawa 2003.

Granoszewska-Babiańska, D. Ostapowicz, S. Suchodolski, Historia 1. Część 2. Dzieje państwa i prawa. Podręcznik dla I klasy liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym, NOWA ERA, Warszawa 2003.

D. Granoszewska-Babiańska, D. Ostapowicz, S. Suchodolski, Historia 2. Dzieje społeczeństwa i gospodarki. Część pierwsza. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, NOWA ERA, Warszawa 2003.

D. Granoszewska-Babiańska, T. Izdebski, D. Ostapowicz, S. Suchodolski, Historia 2. Dzieje społeczeństwa i gospodarki. Część druga. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym, NOWA ERA, Warszawa 2003.

D. Granoszewska-Babiańska, T. Izdebski, D. Ostapowicz, S. Suchodolski, Historia 3. Dzieje kultury. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym i rozszerzonym, NOWA ERA, Warszawa 2003.

B. Burda, B. Halczak, R. M. Józefiak, M. Szymczak, Od dziejów najdawniejszych do schyłku starożytności. Historia 1, cz. I. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, OPERON, Gdynia 2010.

B. Burda, B. Halczak, R. M. Józefiak, M. Szymczak, Historia 1. Część II. Średniowiecze. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, OPERON, Gdynia 2004.

B. Burda, B. Halczak, R. M. Józefiak, A. Roszak, M. Szymczak M., Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, OPERON, Gdynia 2004.

B. Burda, B. Halczak, R. M. Józefiak, M. Szymczak, Historia 3. Historia najnowsza. Zakres podstawowy. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, OPERON, Gdynia 2004.

T. Cegielski, W. Lengauer, M. Tymowski, Ludzie - społeczeństwa - cywilizacje. Historia. Starożytność i średniowiecze. Kształcenie w zakresie podstawowym, WSiP, Warszawa 2002.

J. Choińska-Mika, K. Zielińska, Ludzie - społeczeństwa - cywilizacje. Historia nowożytna do 1815 roku. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym, WSiP, Warszawa 2002.

G. Szelągowska, Ludzie - społeczeństwa - cywilizacje. Historia XIX i XX wieku. Część 3. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum. Kształcenie w zakresie podstawowym, WSiP, Warszawa 2003.

G. Szymanowski, M. Wilczyński, Ludzie i epoki. Historia. Klasa 1, Znak dla szkoły, Kraków 2005.

B. Popiołek, Ludzie i epoki. Historia. Klasa 2, Znak dla szkoły, Kraków 2003.

G. Szymanowski, Trojański P., Ludzie i epoki. Klasa 3, Znak dla szkoły, Kraków 2004.

M. Węcowski, P. Węcowski, J. Czubaty, Historia. Podręcznik klasa I, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2007.

J. Czubaty, D. Stola, Historia. Podręcznik. Klasa II, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2008.

 

Wojtaszyn, Dariusz, dr hab.,historyk, pracownik naukowy Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego, absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, doktorat (2007) oraz habilitacja (2014) na Uniwersytecie Wrocławskim. Autor m.in.: Obraz Polski i Polaków w prasie i literaturze NRD w okresie powstania Solidarności i stanu wojennego (2007), Sport w cieniu polityki. Instrumentalizacja sportu w NRD (2011), (red.) Po dwóch stronach historii. Polsko-niemieckie inicjatywy edukacyjne (2012 wspólnie z Thomasem Stroblem), Kibice w socjalizmie. Trybuny piłkarskie w NRD – studium historyczno-społeczne (2013); RFN-NRD-PRL. Zbliżenia (2014 – redakcja wraz z Krzysztofem Ruchniewiczem).